shulba sutram of Katyayana - Sanskrit essay

🌸 *कात्यायन शुल्बसूत्रम्।।*🌸

शुक्ल यजुर्वेदस्येकमेव शुल्बसूत्रं कात्यायनसुल्बसूत्रं सर्वत्र प्रसिद्धम्। प्रायेण अध्ययनक्रमे अस्यैव शुल्बस्य महत्वं दृश्यते। अस्य भागद्वयमस्ति सूत्रभाग:, कारिका भागश्च। सूत्रभागे षट् कण्डिका: सन्ति। अस्य प्रथमो भाष्यकार: कर्काचार्य: विद्यते। कर्काचार्यस्य भाष्ये चत्वारिंशत् कारिका: कारिका भागे सन्ति तत्रैव द्वितीयो भाष्यकार: महीधरो राजते। महीधरस्य भाष्ये त्रितत्वारिंशत् कारिका: सन्ति। तत्रैव। विद्याधर शर्मगौडमहोदयस्य टीकायां एकोन चत्वारिंशत् कारिका: पठिता:। सर्वेषु व्याख्याकारेषु प्रख्यातयशा: श्रीरामवाजपेयी महोदयो बभूव। श्रीरामवाजपेयी नैमिषारण्य वास्तव्य: आसीत्। कर्कभाष्ये वार्तिकं लिलेख वाजपेयी महोदय:। अस्य पितुर्नाम सूर्यदास: माता विशालाक्षी, गुरोर्नाम विद्याकर: हरिस्वामी च आसीत्। महीधर: अनन्तरं भाष्यं चकार अस्य भाष्यस्य नाम विवरणभाष्यं विद्यते। अन्ते विद्याधर शर्मण: वृत्ति: वर्तते। कात्यायन शुल्बसूत्रस्य प्रथमायां कण्डिकायां दिक्साधनं विचार्य वेदे: श्रोण्यंशयो: स्थानं प्रोक्तम्। तथा च प्राग्वंशनिर्णय:, सदोनिर्णय:, गार्हपत्याहवनीयदक्षिणाग्नीनाञ्च स्थानं निरुपितम्। द्वितीयायां कण्डिकायां रथमात्री--पैतृमेधिकी--उत्तर वेदीनाञ्चावयवानां सोदाहरणं विवेचनं प्राप्यते।

*वशिष्ठ व्यास*