Vedas - Sanskrit essay

🕉️ *वेदानाम् इतिहासः।।*🕉️

वेदाः भारतीयानां हि अाद्या धर्मग्रन्थाः सन्ति। तेषामाज्ञाऽत्र देशे धर्मत्वेन मताऽस्ति। को हि धर्मः ? इति यदि जिज्ञासाऽस्ति तदा वेदास्तन्निमित्तेन द्रष्टव्याः।[५] वर्त्तमाने भारते यावन्त्यपि मतान्युपमतानि भिन्नभिन्नानि प्रसूतानि सन्ति, तेषां मूलस्रोतो वेदेभ्य एव निर्गतमस्ति। तदर्थं पुनः पुनः अस्माभिर्वेदाः अध्ययनीयाः अनुशीलनीयाश्च। अनेन कारणेन संहितानां रचनायाः पश्चात् जनेषु वैदिकमन्त्राणाम् अर्थावबोधनस्य प्रवृत्तिः परिलक्षिताऽभवत्। ब्राह्मणग्रन्थेष्वस्याः प्रवृत्त्याः प्रथमः प्रयासः दृग्गोचरो भवति। ब्राह्मणग्रन्थेषु यज्ञस्य विस्तृतवर्णनं तु अस्त्येव, मन्त्राणामप्यर्थस्य यत्र कुत्राऽपि स्पष्टीकरणमपि समुपलभते। तत्र शब्दानां व्युत्पत्तिरपि वर्त्तते। एताः प्रवृत्तिरत्यादरेण यास्केन 'इति ह विज्ञायते' एवमुक्त्वा निरुक्ते समुद्धृतः। वेदार्थानुशीलनस्य प्रथमः सोपानः पदपाठ एवाऽस्ति। वैदिकमन्त्राणां पदपाठं विना तेषामर्थज्ञानं कदापि भवितु न शक्नोति। अस्मै पदपाठाय व्याकरणस्य नियमानामाविष्कारः पूर्वमेवाऽभवत्। पदपाठानां कर्तारः बहवः ऋषयः अभूवन्। ब्राह्मणग्रन्थेषूपलब्धानां निरुक्तीनां, व्युत्पत्तीनाञ्च अाधारोपरि निघण्टु-निरुक्त-प्रभृतिग्रन्थानां रचना अवान्तरकाले एवाभवत्।

मध्ययुगे बहवः वैदिकविद्वांसः वैदिकसंहितासु भाष्याख्यां रचनां कृतवन्तः। अनेन प्रयासेन ते वैदिकमत्राणाम् अर्थान् बोधगम्यान् अकुर्वन्। अस्मिन् अर्थानुशीलनकार्ये ते वैदिकविद्वांसः निरुक्त-व्याकरण-पुराण-इतिहासप्रभूतीनां प्रमुखग्रन्थानाम् उपयोगं कृतवन्तः। एतादृशेषु भाष्यकारेषु माधवभट्ट-स्कन्दस्वामी-नारायण-उद्गीथ-वेङ्कटमाधव-अानन्दतीर्थ-प्रभृतयः विद्वांसः ऋग्वेदस्य मान्यभाष्यकर्तारः सन्ति। भवस्वामिग्रहदेव-क्षुर-भट्ट-भास्करमिश्र-प्रभृतयः विद्वांसः तैत्तिरीयसंहितायाः, उल्वट-महीधर-प्रभृतयः माध्यन्दिनसंहितायाः, माधव-भरतस्वामि-गुणविष्णुप्रभृतयः सामवेदस्य भाष्यकाराश्च सन्ति। अस्मिन् विषये सायणाचार्यस्य कार्यं तु महत्त्वपूर्णं मन्यते। अयं हि विद्वान् पञ्च वैदिकसंहितानाम्, एकादश ब्राह्मणानाम्, कतिपयारण्यकाणाम् उपरि भाष्यग्रन्थान् रचयामास। वेदानामर्थावबोधने येषां भाष्याणाम् आधिक्येन उपयोगो भवति, तेषु सायणाचार्यस्य भाष्यम् अपि अन्यतमम्।

मैक्स मूलर-सर-विलियम-जोन्स-कोलब्रुक-रूडाल्फ राथ-ह्विटनी-मैक्डोनल-वाकरनागल इत्यादयः पाश्चात्यपण्डिताः वैदिकवाङ्गमयस्य कृते ग्रन्थनिर्माणं, अनुवादकार्यं, प्रकाशनकार्यं, सङ्कलनकाञ्च अनेके पाश्चात्यविद्वांसः कृतवन्तः। वैदेशिकाः वैदिकधर्मस्य धर्मान्तरेण सह तुलनां कृत्वा अनेकान् ग्रन्थान् (Comparative Mythology) अरचयन्। पाश्चात्यैः लिखिताः वैदिकसाहित्यस्येतिहासेऽपि सुविदितास्त्रिचतुराः ग्रन्थाः प्राप्यन्ते। 'अनुक्रमणी' इत्येतत्संज्ञकाः ग्रन्थाः अपि तैः प्रणीताः।

*वशिष्ठ व्यास।।*