Tuesday, June 2, 2020

Mann ki bhaat in sanskrit 31052020


मान्याः!
नमोनमः | 'मनोगतम्-०२.१२' [मन की बात] इत्यस्य पठन-प्रकाशन-प्रचारार्थं सञ्चिका-चतुष्टयं [संस्कृतम्-words+pdf+श्रव्य+हिन्दी(words)] अत्रभवतां सौविध्यार्थं सम्प्रेष्यते | सादरम् ... बलदेवानन्द-सागरः 
+91-9810562277

'मनकीबात' (12वींकड़ी)

प्रसारणतिथि : 31.05.2020

मेरेप्यारेदेशवासियों, नमस्कार| कोरोनाकेप्रभावसेहमारी'मनकीबात'भीअछूतीनहींरहीहै| जबमैंनेपिछलीबारआपसे'मनकीबात'कीथी, तब, passenger ट्रेनेंबंदथीं, बसेंबंदथीं, हवाईसेवाबंदथी| इसबार, बहुतकुछखुलचुकाहै, श्रमिकspecial ट्रेनेंचलरहीहैं, अन्यspecial ट्रेनेंभीशुरूहोगईहैं| तमामसावधानियोंकेसाथ, हवाईजहाजउड़नेलगेहैं, धीरे-धीरेउद्योगभीचलनाशुरूहुआहै, यानी, अर्थव्यवस्थाकाएकबड़ाहिस्साअबचलपड़ाहै, खुलगयाहै| ऐसेमें, हमेंऔरज्यादासतर्करहनेकीआवश्यकताहै| दोगजकीदूरीकानियमहो, मुँहपरmask लगानेकीबातहो, होसकेवहाँतक, घरमेंरहनाहो, येसारीबातोंकापालन, उसमेंजराभीढिलाईनहींबरतनीचाहिए|

देशमें, सबकेसामूहिकप्रयासोंसेकोरोनाकेखिलाफलड़ाईबहुतमजबूतीसेलड़ीजारहीहै| जबहमदुनियाकीतरफदेखतेहैं, तो, हमेंअनुभवहोताहैकिवास्तवमेंभारतवासियोंकीउपलब्धिकितनीबड़ीहै| हमारीजनसँख्याज़्यादातरदेशोंसेकईगुनाज्यादाहै| हमारेदेशमेंचुनौतियाँभीभिन्नप्रकारकीहैं, लेकिन, फिरभीहमारेदेशमेंकोरोनाउतनीतेजीसेनहींफ़ैलपाया, जितनादुनियाकेअन्यदेशोंमेंफैला| कोरोनासेहोनेवालीमृत्युदरभीहमारेदेशमेंकाफीकमहै|

जोनुकसानहुआहै, उसकादुःखहमसबकोहै| लेकिनजोकुछभीहमबचापाएंहैं, वोनिश्चिततौरपर, देशकीसामूहिकसंकल्पशक्तिकाहीपरिणामहै| इतनेबड़ेदेशमें, हर-एकदेशवासीने, खुद, इसलड़ाईकोलड़नेकीठानीहै, येपूरीमुहिमpeople driven  है|

 

साथियो, देशवासियोंकीसंकल्पशक्तिकेसाथ, एकऔरशक्तिइसलड़ाईमेंहमारीसबसेबड़ीताकतहैवोहै - देशवासियोंकीसेवाशक्ति| वास्तवमें, इसमाहामारीकेसमय, हमभारतवासियोंनेयेदिखादियाहै, कि, सेवाऔरत्यागकाहमाराविचार, केवलहमाराआदर्शनहींहै, बल्कि, भारतकीजीवनपद्धतिहै, और, हमारेयहाँतोकहागयाहैसेवापरमोधर्म:

सेवास्वयंमेंसुखहै, सेवामेंहीसंतोषहै|

 

आपनेदेखाहोगा, कि, दूसरोंकीसेवामेंलगेव्यक्तिकेजीवनमें, कोईdepression, यातनाव, कभीनहींदिखता| उसकेजीवनमें, जीवनकोलेकरउसकेनजरिएमें, भरपूरआत्मविश्वास, सकारात्मकताऔरजीवंतताप्रतिपलनजरआतीहै|

डॉ.श्रुतिकान्त-पाण्डेयः

साथियो, हमारेडॉक्टर्स, नर्सिंगस्टाफ, सफाईकर्मी, पुलिसकर्मी, मीडियाकेसाथी, येसब, जोसेवाकररहेहैं, उसकीचर्चामैंनेकईबारकीहै| 'मनकीबात'मेंभीमैंनेउसकाजिक्रकियाहै| सेवामेंअपनासबकुछसमर्पितकरदेनेवालेलोगोंकीसंख्याअनगिनतहै|

 

ऐसेहीएकसज्जनहैंतमिलनाडुकेसी. मोहन| सी. मोहनजीमदुरैमेंएकsaloon चलातेहैं| अपनीमेहनतकीकमाईसेइन्होंनेअपनीबेटीकीपढ़ाईकेलिएपांचलाखरूपयेबचाएथे, लेकिन, इन्होंनेयेपूरीराशिइससमयजरुरतमंदों, ग़रीबोंकीसेवाकेलिए, खर्चकरदी|

इसीतरह, अगरतलामें, ठेलाचलाकरजीवनयापनकरनेवालेगौतमदासजीअपनीरोजमर्राकीकमाईकीबचतमेंसे, हररोज़, दाल-चावलखरीदकरजरुरतमंदोंकोखानाखिलारहेहैं|

 

पंजाबकेपठानकोटसेभीएकऐसाहीउदाहरणमुझेपताचला| यहाँदिव्यांग, भाईराजूने, दूसरोंकीमददसेजोड़ीगई, छोटीसीपूंजीसे, तीनहजारसेअधिकmask बनवाकरलोगोंमेंबांटे| भाईराजूने, इसमुश्किलसमयमें, करीब100परिवारोंकेलिएखानेकाराशनभीजुटायाहै|

 

देशकेसभीइलाकोंसेwomen self help group केपरिश्रमकीभीअनगिनतकहानियाँइनदिनोंहमारेसामनेआरहीहैं| गांवोंमें, छोटेकस्बोंमें, हमारीबहनें-बेटियाँ, हरदिनहजारोंकीसंख्यामेंmask बनारहीहैं| तमामसामाजिकसंस्थाएंभीइसकाममेंइनकासहयोगकररहीहैं|

 

साथियों, ऐसेकितनेहीउदाहरण, हरदिन, दिखाईऔरसुनाईपड़रहेहैं| कितनेहीलोग, खुदभीमुझेNamoApp औरअन्यमाध्यमोंकेजरिएअपनेप्रयासोंकेबारेमेंबतारहेहैं|

 

कईबारसमयकीकमीकेचलते, मैं, बहुतसेलोगोंका, बहुतसेसंगठनोंका, बहुतसीसंस्थाओंका, नामनहींलेपाताहूँ| सेवा-भावसे, लोगोंकीमददकररहे, ऐसेसभीलोगोंकी, मैंप्रशंसाकरताहूँ, उनकाआदरकरताहूँ, उनकातहेदिलसेअभिनन्दनकरताहूँ|

 

मेरेप्यारेदेशवासियो, एकऔरबात, जो, मेरेमनकोछूगईहै, वोहै, संकटकीइसघड़ीमेंinnovation | तमामदेशवासीगाँवोंसेलेकरशहरोंतक, हमारेछोटेव्यापारियोंसेलेकरstartup तक, हमारीlabs कोरोनाकेखिलाफलड़ाईमें, नए-नएतरीकेइज़ादकररहेहैं, नए-नएinnovation कररहेहैं|

 

जैसे, नासिककेराजेन्द्रयादवकाउदाहरणबहुतदिलचस्पहै| राजेन्द्रजीनासिकमेंसतनागाँवकेकिसानहैं| अपनेगाँवकोकोरोनासंक्रमणसेबचानेकेलिए, उन्होंने, अपनेtractor सेजोड़करएकsanitization मशीनबनालीहै, औरयेinnovative मशीनबहुतप्रभावीतरीकेसेकामकररहीहै|

 

इसीतरह, मैंsocial media मेंकईतस्वीरेंदेखरहाथा| कईदुकानदारोंने, दोगजकीदूरीकेलिए, दुकानमें, बड़ेpipeline लगालिएहैं, जिसमें, एकछोरसेवोऊपरसेसामानडालतेहैं, औरदूसरीछोरसे, ग्राहक, अपनासामानलेलेतेहैं|

 

इसदौरानपढ़ाईकेक्षेत्रमेंभीकईअलग-अलगinnovation शिक्षकोंऔरछात्रोंनेमिलकरकिएहैं| online classes, video classes, उसकोभी, अलग-अलगतरीकोंसेinnovate कियाजारहाहै|

 

कोरोनाकीवैक्सीनपर, हमारीlabs में, जो, कामहोरहाहैउसपरतोदुनियाभरकीनज़रहैऔरहमसबकीआशाभी|

 

किसीभीपरिस्थितिकोबदलनेकेलिए, इच्छाशक्तिकेसाथही, बहुतकुछinnovation परभीनिर्भरकरताहै| हजारोंसालोंकीमानव-जातिकीयात्रा, लगातार, innovation सेहीइतनेआधुनिकदौरमेंपहुँचीहै, इसलिए, इसमहामारीपर, जीतकेलिएहमारेयेविशेषinnovations भीबहुतबड़ाआधारहै|

 

साथियो, कोरोनाकेखिलाफ़लड़ाईकायहरास्तालंबाहै| एकऐसीआपदाजिसकापूरीदुनियाकेपासकोईइलाजहीनहींहै, जिसका, कोईपहलेकाअनुभवहीनहींहै, तोऐसेमें, नयी-नयीचुनौतियाँऔरउसकेकारणपरेशानियाँहमअनुभवभीकररहेंहैं| येदुनियाकेहरकोरोनाप्रभावितदेशमेंहोरहाहैऔरइसलिएभारतभीइससेअछूतानहींहै| हमारेदेशमेंभीकोईवर्गऐसानहींहैजोकठिनाईमेंनहो, परेशानीमेंनहो, औरइससंकटकीसबसेबड़ीचोट, अगरकिसीपरपड़ीहै, तो, हमारेगरीब, मजदूर, श्रमिकवर्गपरपड़ीहै| उनकीतकलीफ, उनकादर्द, उनकीपीड़ा, शब्दोंमेंनहींकहीजासकती| हममेंसेकौनऐसाहोगाजोउनकीऔरउनकेपरिवारकीतकलीफोंकोअनुभवनकररहाहो| हमसबमिलकरइसतकलीफको, इसपीड़ाको, बांटनेकाप्रयासकररहेहैं, पूरादेशप्रयासकररहाहै| हमारेरेलवेकेसाथीदिन-रातलगेहुएहैं| केंद्रहो, राज्यहो, स्थानीयस्वराजकीसंस्थाएंहो - हरकोई, दिन-रातमेहनतकररहेंहैं| जिसप्रकाररेलवेकेकर्मचारीआजजुटेहुएहैं, वेभीएकप्रकारसेअग्रिमपंक्तिमेंखड़ेकोरोनावॉरियर्सहीहैं| लाखोंश्रमिकोंको, ट्रेनोंसे, औरबसोंसे, सुरक्षितलेजाना, उनकेखानेपानीकीचिंताकरना, हरजिलेमेंQuarantine केन्द्रोंकीव्यवस्थाकरना, सभीकीTesting, Check-up, उपचारकीव्यवस्थाकरना, येसबकामलगातारचलरहेहैं, और, बहुतबड़ीमात्रामेंचलरहेहैं| लेकिन, साथियो, जोदृश्यआजहमदेखरहेहैं, इससेदेशकोअतीतमेंजोकुछहुआ, उसकेअवलोकनऔरभविष्यकेलिएसीखनेकाअवसरभीमिलाहै| आज, हमारेश्रमिकोंकीपीड़ामें, हम, देशकेपूर्वींहिस्सेकीपीड़ाकोदेखसकतेहैं| जिसपूर्वीहिस्सेमें, देशकाgrowth engine बननेकीक्षमताहै, जिसकेश्रमिकोंकेबाहुबलमें, देशको, नईऊँचाईपरलेजानेकासामर्थ्यहै, उसपूर्वीहिस्सेकाविकासबहुतआवश्यकहै| पूर्वीभारतकेविकाससेही, देशकासंतुलितआर्थिकविकाससंभवहै| देशने, जब, मुझेसेवाकाअवसरदिया, तभीसे, हमनेपूर्वीभारतकेविकासकोप्राथमिकतादीहै| मुझेसंतोषहैकिबीतेवर्षोंमें, इसदिशामें, बहुतकुछहुआहै, और, अबप्रवासीमजदूरोंकोदेखतेहुएबहुतकुछनएकदमउठानाभीआवश्यकहोगयाहै, और, हमलगातारउसदिशामेंआगेबढ़रहेंहैं| जैसे, कहींश्रमिकोंकीskill mapping काकामहोरहाहै, कहींstart-ups इसकाममेंजुटेहैं, कहींmigration commission बनानेकीबातहोरहीहै| इसकेअलावा, केंद्रसरकारनेअभीजोफैसलेलिएहैं, उससेभीगाँवोंमेंरोजगार, स्वरोजगार, लघुउद्योगोंसेजुड़ीविशालसंभावनाएँखुलीहैं| येफैसले, इनस्थितियोंकेसमाधानकेलिएहैं, आत्मनिर्भरभारतकेलिएहैं, अगर, हमारेगाँव, आत्मनिर्भरहोते, हमारेकस्बे, हमारेजिले, हमारेराज्य, आत्मनिर्भरहोते, तो, अनेकसमस्याओंने, वोरूपनहींलियाहोता, जिसरूपमेंवोआजहमारेसामनेखड़ीहैं| लेकिन, अंधेरेसेरौशनीकीओरबढ़नामानवस्वाभावहै| तमामचुनौतियोंकेबीचमुझेखुशीहै, कि, आत्मनिर्भरभारतपर, आज, देशमें, व्यापकमंथनशुरूहुआहै| लोगोंने, अब, इसेअपनाअभियानबनानाशुरूकियाहै| इसmission कानेतृत्वदेशवासीअपनेहाथमेंलेरहेहैं| बहुतसेलोगोंनेतोयेभीबतायाहै, कि, उन्होंनेजो-जोसामान, उनकेइलाकेमेंबनाएजातेहैं, उनकी, एकपूरीलिस्टबनालीहै| येलोग, अब, इनlocal products कोहीखरीदरहेहैं, औरVocal for Local कोpromote भीकररहेहैं| Make in India कोबढ़ावामिले, इसकेलिए, सबकोई, अपना-अपनासंकल्पजतारहाहै|

बिहारकेहमारेएकसाथी, श्रीमान्हिमांशुने, मुझेNaMoApp परलिखाहैकि, वो, एकऐसादिनदेखनाचाहतेहैंजबभारत, विदेशसेआनेवालेआयातकोकमसेकमकरदे| चाहेपेट्रोल, डीजल, ईंधनकाआयातहो, electronic items काआयातहो, यूरियाकाआयातहो, याफिर, खाद्यतेलकाआयातहो| मैं, उनकीभावनाओंकोसमझताहूँ| हमारेदेशमेंकितनीहीऐसीचीजेंबाहरसेआतीहैं, जिनपरहमारेईमानदारtax payers कापैसाखर्चहोताहै, जिनकाविकल्पहमआसानीसेभारतमेंतैयारकरसकतेहैं|

असमकेसुदीपनेमुझेलिखाहैकिवोमहिलाओंकेबनाएहुएlocal bamboo products काव्यापारकरतेहैं, औरउन्होंनेतयकियाहै, कि, आनेवाले2वर्षमें, वे, अपनेbamboo product कोएकglobal brand बनायेंगे| मुझेपूराभरोसाहैआत्मनिर्भरभारतअभियान, इसदशकमेंदेशकोनईऊँचाईपरलेजाएगा

 

मेरेप्यारेदेशवासियो, कोरोनासंकटकेइसदौरमें, मेरी, विश्वकेअनेकनेताओंसेबातचीतहुईहै, लेकिन, मैंएकsecret जरुरआजबतानाचाहूँगा -  विश्वकेअनेकनेताओंकीजबबातचीतहोतीहै, तोमैंनेदेखा, इनदिनों, उनकी, बहुतज्यादादिलचस्पी'योग'और'आयुर्वेद'केसम्बन्धमेंहोतीहै| कुछनेताओंनेमुझसेपूछाकिकोरोनाकेइसकालमें, ये, 'योग'और'आयुर्वेद'कैसेमददकरसकतेहैं !

साथियो, 'अंतर्राष्ट्रीययोगदिवस'जल्दहीआनेवालाहै| 'योग'जैसे-जैसेलोगोंकेजीवनसेजुड़रहाहै, लोगोंमें, अपनेस्वास्थ्यकोलेकर, जागरूकताभीलगातारबढ़रहीहै| अभीकोरोनासंकटकेदौरानभीयेदेखाजारहाहैकिहॉलीवुडसेहरिद्वारतक, घरमेंरहतेहुए,लोग'योग'परबहुतगंभीरतासेध्यानदेरहेहैं| हरजगहलोगोंने'योग'औरउसकेसाथ-साथ'आयुर्वेद'केबारेमें, औरज्यादा, जाननाचाहाहै, उसे, अपनानाचाहाहैकितनेहीलोग, जिन्होंने, कभीयोगनहींकिया, वेभी, यातोonline योगclass सेजुड़गएहैंयाफिरonline video केमाध्यमसेभीयोगसीखरहेहैं| सहीमें, 'योग' - community, immunity औरunity सबकेलिएअच्छाहै|

श्रीनारायण-दत्त-मिश्रः

साथियो, कोरोनासंकटकेइससमयमें'योग' - आज, इसलिएभीज्यादाअहमहै, क्योंकि, येvirus, हमारेrespiratory system कोसबसेअधिकप्रभावितकरताहै| 'योग'मेंतोRespiratory system कोमजबूतकरनेवालेकईतरहकेप्राणायामहैं, जिनकाअसरहमलम्बेसमयसेदेखतेआरहेहैं| येtime tested techniques हैं, जिसका, अपनाअलगमहत्वहै| 'कपालभाती'और'अमुलोम-विलोम', 'प्राणायाम'सेअधिकतरलोगपरिचितहोंगे| लेकिन'भस्त्रिका', 'शीतली', 'भ्रामरी'जैसेकईऔरभीप्राणायामहैं, जिसके, अनेकलाभभीहैं| वैसे, आपकेजीवनमेंयोगकोबढ़ानेकेलिएआयुषमंत्रालयनेभीइसबारएकअनोखाप्रयोगकियाहै| आयुषमंत्रालयने'My Life, My Yoga' नामसेअंतर्राष्ट्रीयVideo Blog  उसकीप्रतियोगिताशुरूकीहै| भारतहीनहीं, पूरीदुनियाकेलोग, इसप्रतियोगितामेंहिस्सालेसकतेहैं| इसमेंहिस्सालेनेकेलिएआपकोअपनातीनमिनटकाएकvideo बनाकरकेupload करनाहोगा| इसvideo मेंआप, जोयोग, याआसनकरतेहों, वोकरतेहुएदिखानाहै, और, योगसे, आपकेजीवनमेंजोबदलावआयाहै, उसकेबारेमेंभीबतानाहै| मेरा, आपसेअनुरोधहै, आपसभी, इसप्रतियोगितामेंअवश्यभागलें, औरइसनएतरीकेसे, अन्तर्राष्ट्रीययोगदिवसमें, आपहिस्सेदारबनिए|

 

साथियो, हमारेदेशमें, करोडों-करोड़ग़रीब, दशकोंसे, एकबहुतबड़ीचिंतामेंरहतेआएहैं - अगर, बीमारपड़गएतोक्याहोगा? अपनाइलाजकराएं, याफिर, परिवारकेलिएरोटीकीचिंताकरें| इसतकलीफकोसमझतेहुए, इसचिंताकोदूरकरनेकेलिएही, करीबडेढ़सालपहले'आयुष्मानभारत'योजनाशुरूकीगईथी| कुछहीदिनपहले, 'आयुष्मानभारत'केलाभार्थियोंकीसंख्याएककरोड़केपारहोगईहै| एककरोड़सेज्यादामरीज, मतलब, देशकेएककरोड़सेअधिकपरिवारोंकीसेवाहुईहै| एककरोड़सेज्यादामरीज, मतलब, लगभग, दोनॅार्वेऔरदोसिंगापुरकेबराबरलोगोंको, भारतमें, इतनेकमसमयमें, मुफ्तइलाजदियागयाहै| एककरोड़सेज्यादामरीजकामतलबक्याहोताहै, मालूमहै? एककरोड़सेज्यादामरीज़, मतलब, नॉर्वेजैसादेश, सिंगापुरजैसादेश, उसकीजोtotal जनसँख्याहै, उससे, दोगुनालोगोंको, मुफ्तमें, इलाजदियागयाहै| अगर, गरीबोंकोअस्पतालमेंभर्तीहोनेकेबादइलाजकेलिएपैसेदेनेपड़ते, इनकामुफ्तइलाजनहींहुआहोता, तो, उन्हेंएकमोटा-मोटाअंदाज़है, करीब-करीब14हज़ारकरोड़रूपएसेभीज्यादा, अपनीजेबसे, खर्चकरनेपड़ते| 'आयुष्मानभारत'योजनानेगरीबोंकेपैसेखर्चहोनेसेबचाएहैं| मैं, 'आयुष्मानभारत'केसभीलाभार्थियोंकेसाथ-साथमरीजोंकाउपचारकरनेवालेसभीडॉक्टरों, nurses औरमेडिकलस्टाफकोभीबधाईदेताहूँ| 'आयुष्मानभारत'योजनाकेसाथएकबहुतबड़ीविशेषताportability कीसुविधाभीहै| Portability ने, देशको, एकताकेरंगमेंरंगनेमेंभीमददकीहै, यानी, बिहारकाकोईगरीबअगरचाहेतो, उसे, कर्नाटकामेंभीवहीसुविधामिलेगी, जोउसे, अपनेराज्यमेंमिलतीहै| इसीतरह, महाराष्ट्रकाकोईगरीबचाहेतो, उसे, इलाजकीवहीसुविधा, तमिलनाडुमेंमिलतीहै| इसयोजनाकेकारण, किसीक्षेत्रमें, जहाँ, स्वास्थ्यकीव्यवस्थाकमजोरहै, वहाँकेगरीबदेशकेकिसीभीकोनेमेंउत्तमइलाजकरानेकीसहूलियतमिलतीहैं|

साथियो, आपयेजानकरहैरानरहजायेंगेकिएककरोड़लाभार्थियोंमेंसे80प्रतिशतलाभार्थीदेशकेग्रामीणइलाकोंकेहैं| इनमेंभीकरीब-करीब50प्रतिशतलाभार्थी, हमारी, माताएँ- बहनेऔरबेटियाँहैं| इनलाभार्थियोंमेंज्यादातरलोगऐसीबीमारियोंसेपीड़ितथेजिनकाइलाजसामान्यदवाओंसेसंभवनहींथा| इनमेंसे70प्रतिशतलोगोंकीSurgery कीगईहैआपअनुमानलगासकतेहैंकिकितनीबड़ीतकलीफोंसेइनलोगोंकोमुक्तिमिलीहै| उत्तरप्रदेशकेकानपुरमेंरहनेवालेटिंकूपालकापरिवार, आज, 'आयुष्मानभारत'योजनाकेकारणहीबहुतबड़ेसंकटसेबचाहै| उनकेबेटेकोजन्मसेहीheart मेंproblem थी| रोजकीदिहाड़ीसेगुजाराकरनेवालेटिंकूपालकेलिएइसOperation काखर्चउठानाअसम्भवथा| लेकिन'आयुष्मानभारत'योजनाकेतहतउनकेबेटेकालखनऊमेंoperation संभवहोपाया| मणिपुरकेचुरा-चांदपुरमेंछहसालकेबच्चेकेलेनसांग, उसकोभी, इसीतरहआयुष्मानयोजनासेनयाजीवनमिलाहै| केलेनसांगकोइतनीछोटीउम्रमेंbrain कीगंभीरबीमारीहोगई| इसबच्चेकेपितादिहाड़ी-मज़दूरहैं, औरमाँबुनाईकाकामकरतीहैं| ऐसेमेंबच्चेकाइलाज़करानाबहुतकठिनहोरहाथा| लेकिन, 'आयुष्मानभारत'योजनासेअबउनकेबेटेकामुफ्तइलाजहोगयाहै| कुछइसीतरहकाअनुभवपुडुचेरीकीअमूर्थावल्लीजीकाभीहै| उनकेलिएभी'आयुष्मानभारत'योजनासंकटमोचकबनकरआईहै| अमूर्थावल्लीजीकेपतिकीHeart attack सेदुखदमृत्युहोचुकीहैउनके27सालकेबेटेजीवाकोभीheart कीबीमारीथी| Doctors नेजीवाकेलिएsurgery कीसलाहदीथी, लेकिन, दिहाड़ी-मजदूरीकरनेवालेजीवाकेलिए, अपनेखर्चसे, इतनाबड़ाoperation करवानासंभवहीनहींथा, लेकिन, अमूर्थावल्लीनेअपनेबेटेका'आयुष्मानभारत'योजनामेंregistration करवायाऔरनौदिनोंबाद, बेटेजीवाकेheart कीsurgery भीहोगई|

साथियो, मैंनेआपकोसिर्फतीन-चारघटनाओंकाजिक्रकियाहै| 'आयुष्मानभारत'सेतोऐसीएककरोड़सेअधिककहानियाँजुड़ीहुईहैं| येकहानियाँजीते-जागतेइंसानोंकीहैं, दुख-तकलीफसेमुक्तहुएहमारेअपनेपरिवारजनोकीहै| आपसेमेराआग्रहहै, कभीसमयमिलेतोऐसेव्यक्तिसेजरूरबातकरियेगा, जिसने'आयुष्मानभारत'योजनाकेतहतअपनाइलाजकरायाहो| आपदेखेंगेकिजबएकगरीबबीमारीसेबाहरआताहै, तोउसमेंगरीबीसेलड़नेकीभीताकतनजरआनेलगतीहै| औरमैं, हमारेदेशकेईमानदारTex payer सेकहनाचाहताहूँ'आयुष्मानभारत' योजनाकेतहतजिनगरीबोंकामुफ्तइलाजहुआहै, उनकेजीवनमेंजोसुखआयाहै, संतोषमिलाहै, उसपुण्यकेअसलीहकदारआपभीहैं, हमाराईमानदारTax Payer भीइसपुण्यकाहकदारहै|

 

मेरेप्यारेदेशवासियो, एकतरफ़हममहामारीसेलड़रहेंहैं, तोदूसरीतरफ़, हमें, हालमेंपूर्वीभारतकेकुछहिस्सोंमें, प्राकृतिकआपदाकाभीसामनाकरनापड़ाहै| पिछलेकुछहफ़्तोंकेदौरानहमनेपश्चिमबंगालऔरओडिशामेंSuper Cyclone  अम्फानकाकहरदेखा| तूफ़ानसेअनेकोंघरतबाहहोगए| किसानोकोभीभरीनुकसानहुआ| हालातकाजायजालेनेकेलिएमैंपिछलेहफ्तेओडिशाऔरपश्चिमबंगालगयाथा| पश्चिमबंगालऔरओडिशाकेलोगोंनेजिसहिम्मतऔरबहादुरीकेसाथहालातकासामनाकियाहै - प्रशंसनीयहैसंकटकीइसघड़ीमें, देशभी, हरतरहसेवहाँकेलोगोंकेसाथखड़ाहै|

साथियो, एकतरफ़जहाँपूर्वीभारततूफानसेआयीआपदाकासामनाकररहाहै, वहीँदूसरीतरफ़, देशकेकईहिस्सेटिड्डियोंयाlocust केहमलेसेप्रभावितहएहैं| इनहमलोंनेफिरहमेंयेयाददिलायाहैकियेछोटासाजीवकितनानुकसानकरताहै| टिड्डीदलकाहमलाकईदिनोंतकचलताहै, बहुतबड़ेक्षेत्रपरइसकाप्रभावपड़ताहै| भारतसरकारहो, राज्यसरकारहो, कृषिविभागहो, प्रशासनभीइससंकटकेनुकसानसेबचनेकेलिए, किसानोंकीमददकरनेकेलिए, आधुनिकसंसाधनोंकाभीउपयोगकररहाहै| नए-नएआविष्कारकीतरफ़भीध्यानदेरहाहै,औरमुझेविश्वासहैकिहमसबमिलकरकेहमारेकृषिक्षेत्रपरजोयेसंकटआयाहै, उससेभीलोहालेंगे, बहुतकुछबचालेंगे|

 

मेरेप्यारेदेशवासियो, कुछदिनबादही5जूनकोपूरीदुनिया'विश्वपर्यावरणदिवस'मनाएगीI  'विश्वपर्यावरणदिवस'परइससालकीtheme है- Bio Diversity यानीजैव-विविधितावर्तमानपरिस्थितियोंमेंयहtheme विशेषरूपसेमहत्वपूर्णहैI  LOCKDOWN केदौरानपिछलेकुछहफ़्तोंमेंजीवनकीरफ़्तारथोड़ीधीमीजरुरहुईहै, लेकिनइससेहमेंअपनेआसपास, प्रकृतिकीसमृद्धविविधताको, जैव-विविधताकोकरीबसेदेखनेकाअवसरभीमिलाहैI आजकितनेहीऐसेपक्षीजोप्रदूषणऔरशोरशराबेमेंओझलहोगएथे, सालोंबादउनकीआवाज़कोलोगअपनेघरोंमेंसुनरहेहैंअनेकजगहोंसे, जानवरोंकेउन्मुक्तविचरणकीखबरेंभीआरहीहैंI मेरीतरहआपनेभीsocial media मेंज़रूरइनबातोंकोदेखाहोगा, पढ़ाहोगा| बहुतलोगकहरहेहैं, लिखरहेहैं, तस्वीरेंसाझाकररहेहैं, कि, वहअपनेघरसेदूर-दूरपहाड़ियांदेखपारहेहैं, दूर-दूरजलतीहुईरोशनीदेखरहेहैंइनतस्वीरोंकोदेखकर, कईलोगोंकेमनमेंयेसंकल्पउठाहोगाकिक्याहमउनदृश्योंकोऐसेहीबनाएरखसकतेहैंI इनतस्वीरोंनेंलोगोंकोप्रकृतिकेलिएकुछकरनेकीप्रेरणाभीदीहैI नदियांसदास्वच्छरहें, पशु-पक्षियोंकोभीखुलकरजीनेकाहक़मिले, आसमानभीसाफ़-सुथराहो, इसकेलिएहमप्रकृतिकेसाथतालमेलबिठाकरजीवनजीनेकीप्रेरणालेसकतेहैंI

श्रीयुवराज-भट्टराई [mkb-12]

मेरेप्यारेदेशवासियो, हमबारबारसुनतेहैं'जलहैतोजीवनहै - जलहैतोकलहै', लेकिन, जलकेसाथहमारीजिम्मेवारीभीहै| वर्षाकापानी, बारिशकापानी - येहमेंबचानाहै, एक-एकबूंदकोबचानाहै| गाँव-गाँववर्षाकेपानीकोहमकैसेबचाएँ? परंपरागतबहुतसरलउपायहैं, उनसरलउपायसेभीहमपानीकोरोकसकतेहैंI पाँचदिन - सातदिनभीअगरपानीरुकारहेगातोधरतीमाँकीप्यासबुझाएगा, पानीफिरजमीनमेंजायेगा, वहीजल, जीवनकीशक्तिबनजायेगाऔरइसलिए, इसवर्षाऋतुमें, हमसबकाप्रयासरहनाचाहिएकिहमपानीकोबचाएँ, पानीकोसंरक्षणकरें|

 

मेरेप्यारेदेशवासियो, स्वच्छपर्यावरणसीधेहमारेजीवन, हमारेबच्चोंकेभविष्यकाविषयहैI इसलिए, हमेंव्यक्तिगतस्तरपरभीइसकीचिंताकरनीहोगीI मेराआपसेअनुरोधहैकिइस'पर्यावरणदिवस'पर, कुछपेड़अवश्यलगाएँऔरप्रकृतिकीसेवाकेलिएकुछऐसेसंकल्पअवश्यलेंजिससेप्रकृतिकेसाथआपकाहरदिनकारिश्ताबनारहेI हाँ! गर्मीबढ़रहीहै, इसलिए, पक्षियोंकेलिएपानीकाइंतजामकरनामतभूलियेगा|

 

साथियो, हमसबकोयेभीध्यानरखनाहोगाकिइतनीकठिनतपस्याकेबाद, इतनीकठिनाइयोंकेबाद, देशने, जिसतरहहालातसंभालाहै, उसेबिगड़नेनहींदेनाहैहमेंइसलड़ाईकोकमज़ोरनहींहोनेदेनाहैI हमलापरवाहहोजाएँ, सावधानीछोड़दें, येकोईविकल्पनहींहैI कोरोनाकेखिलाफ़लड़ाईअबभीउतनीहीगंभीरहै| आपको, आपकेपरिवारको, कोरोनासेअभीभीउतनाहीगंभीरख़तराहोसकताहैI हमें, हरइंसानकीज़िन्दगीकोबचानाहै, इसलिए, दोगजकीदूरी, चेहरेपरमास्क, हाथोंकोधोना, इनसबसावधानियोंकावैसेहीपालनकरतेरहनाहैजैसेअभीतककरतेआएहैंI मुझेपूराविश्वासहै, किआपअपनेलिए, अपनोंकेलिए, अपनेदेशकेलिए, येसावधानीज़रूररखेंगेI इसीविश्वासकेसाथ, आपकेउत्तमस्वास्थ्यकेलिए, मेरी, हार्दिकशुभकामनायेंहैंI अगलेमहीने, फिरएकबार, 'मनकीबात'अनेकनएविषयोंकेसाथजरुरकरेंगे|

धन्यवादI

*****

 

 

 

 

No comments:

Post a Comment