Sanskrit subhashitam

🖌सुभाषित-विज्ञानम् - 29📚

प्राणमेकं परित्यज्य 

मूलम्- 

प्राणमेकं परित्यज्य मानमेवाभिरक्षतु ।

अनित्याश्चाध्रुवाः प्राणाः मानमाचन्द्रतारकम् ॥

पदविभागः-  

प्राणम् एकं परित्यज्य मानम् एव अभिरक्षतु । अनित्याः च अध्रुवाः प्राणाः मानम् आचन्द्रतारकम् ॥

अन्वयः- 

प्राणम् एकं परित्यज्य मानम् एव अभिरक्षतु । प्राणाः अनित्याः अध्रुवाः च । मानम् (तु) आचन्द्रतारकं (तिष्ठति) ॥

प्रतिपदार्थः- 

प्राणम् = श्वासः (शरीरे सञ्चरन्तः जीवनसूचकाः पञ्च वायवः) ; The first of the five life-winds or vital airs, (प्राण, अपान, समान, व्यान and उदान) or the breath of life, in general

एकं = केवलं ; alone

परित्यज्य = त्यक्त्वा, अपरिगणय्य ; (here) leaving aside

मानम् = अभिमानं, आत्मगौरवम् ; self-respect, honour

एव = मात्रं ; only

अभिरक्षतु = रक्षां करोतु ; save, protect, preserve, guard

प्राणाः = पञ्चप्राणाः, पञ्चवृत्तिकः देहस्थः वायुः ; the (five) vital airs

अनित्याः = न नित्याः, सर्वदा न भवन्ति ये ; transient, perishable

अध्रुवाः = न निश्चिताः ; uncertain

आचन्द्रतारकम् = यावत् चन्द्रः, तारकानि च तिष्ठन्ति तावत् ; As long as there are the moon and stars

तात्पर्यम्- 

प्राणमपि अविगणयन् मानमेव रक्षेत्। श्वासाः न सर्वदा तिष्ठन्ति किन्तु मानं तु शाश्वतिकं भवति। [अस्मिन् सुभाषिते मानस्य महत्त्वं दर्शितम्। अत्र अर्थः प्राणाः मूल्यवन्त नेति न। द्वयोः तुलनायां सत्यां पाञ्चभौतिक-शरीरात् मानस्य आयुः दीर्घं भवति। सति मानहानौ सज्जनाः प्राणान् तृणमिव मन्यन्ते।]

Leaving aside life, one should guard self-respect. Breath is uncertain and transient. But honour is lasting till moon and stars.

[This subhAshita stresses on importance of honour. That does not mean that life is unimportant altogether. But when both are compared, since honour has longer life than one's mortal body, one should care more for honour. Virtuous people care for their reputation more than life. Whenever malice touches their honour, they tend to disregard even their lives.]

प्रश्नाः- 

1. किं परित्यज्य किमभिरक्षतु?

2. मानं कीदृशम्?

3. 'अनित्याश्चाध्रुवाः' इत्यत्र सन्धिः विभज्यताम्।

4. 'आचन्द्रतारकम्' इत्यस्य समासविग्रहं कुरुत?

5. प्राणमेकं परित्यज्य ------ । (रिक्तस्थानं पूरयत।)✅