18 parvas of Mahabharata

💐 *महाभारतम्💐

*व्यासगिरां निर्यासं सारं विश्वस्य भारतं वन्दे ।*

*भूषणतयैव संज्ञा यदङ्किता भारती वहति ॥ (गोवर्धनाचार्यः)*

रामायणं महाभारतञ्च अस्माकंजातीयइतिहासग्रन्थौ स्तः। 

भारतीयसभ्यतायाःभव्यरूपं एतयोःग्रन्थयोः यादृशः स्फुटति तादृशःनान्यत्रक्वचित् ।

कृष्णद्वैपायनमहर्षिवेदव्यासविरचितमहाभारतम्परवर्ती साहित्यकाराणां कृतेउपजीव्यः अस्ति ।

अस्मिन् महाकाव्ये न केवलं कौरवपाण्डवयोःइतिहासवर्णनम् अस्ति, अपितु अस्माकंहिन्दुधर्मस्यसम्पूर्णचित्रणं विस्तारपूर्वकम् अत्रकृतम् अस्ति महाकविना । 

वयं एतम्इतिहासग्रंथम् अस्माकं धर्मग्रंथः मन्यामहे ,यस्यपठनं-पाठनं , श्रवण-

मननं सर्वविध्याअस्माकं कृते कल्याणकारी अस्ति ।

अस्य ग्रंथस्यसांस्कृतिकमूल्यम् अपि अल्पतरं नास्ति ।

सत्यं तुइदम् अस्ति यत् केवलम् अनेन ग्रंथेन एव वयंभारतीयसंस्कृत्याः शुद्धस्वरूपस्य परिचयं प्राप्तुंशक्नुमः ।

भारतीयसाहित्यस्य सर्वश्रेष्ठः ग्रंथः"श्रीमद्भागवद्गीता" अस्येव महाभारतग्रंथस्यअंशः मन्यते ।महत्वपूर्णग्रंथोऽयंभारतीयसाहित्यपरम्परायांपञ्चमवेदनाम्ना प्रसिद्धोस्ति ।

अस्मिन् ग्रंथे मुख्यतया कौरव-पाण्डवानां कथा वर्णिता अस्ति । ग्रंथो॓ऽयं अष्टादशपर्वेषु विभक्तोस्ति । एतस्य विकासस्य त्रयः क्रमिकस्वरूपाः मन्यन्ते - १. जय , २. भारतम् , ३. महाभारतम् । ग्रंथेऽस्मिन् अनेकाः कथा-उपकथाः , बहूनि आख्यानानि च सन्ति । अस्य परिशिष्टः भागः "हरिवंशम्" इति नाम्ना प्रसिद्धः अस्ति , यस्मिन् त्रयः सर्गाः सन्ति ।महाभारते अष्टादशपर्वेषु एकलक्षश्लोकाः निबद्धाः सन्ति , अतः अयं ग्रंथः शत्-साहस्त्रीसंहिता अपि कथ्यते । तानि पर्वाणि निम्नलिखितानि सन्ति :-

*१. आदिपर्व :-* आदिपर्वे चन्द्रवंशस्य विस्तृतेतिहासस्य , कौरव-पाण्डानां उत्पत्तेः च वर्णनम् अस्ति।

*२. सभापर्व :-* सभापर्वे द्यूतक्रीडायाः प्रसिद्धा कथा वर्णिता अस्ति ।

*३. वनपर्व :-* वनपर्वे पाण्डानां वनवासस्य कथा अस्ति ।

*४. विराटपर्व :-* विराटपर्वे पाण्डवानाम् अज्ञातवासस्य कथा अस्ति ।

*५.उद्योगपर्व :-* उद्योगपर्वे श्रीकृष्णस्य दूतरूपे कौरवानां सभायां गमनस्य, शांतये उद्योगस्य च कथा वर्णिता अस्ति ।

*६. भीष्मपर्व :-* भीष्मपर्वे गीतायाः नीतिपूर्णः उपदेशः वर्णितः अस्ति ; युद्धस्य आरम्भस्य , भीष्मस्य शरशय्यापतनस्य कथा अपि वर्णिता अस्ति ।

*७. द्रोणपर्व :-* द्रोणपर्वे अभिमन्युवधस्य, पाण्डवानां द्रोणाचार्येन सह युद्धस्य , द्रोणवधस्य च कथाः वर्णिताः सन्ति ।

*८. कर्णपर्व :-* कर्णपर्वे महारथिकर्णेन सह युद्धस्य , कर्णवधस्य च वर्णनम् अस्ति ।

*९. शल्यपर्व :-* शल्यपर्वे शल्यस्य अध्यक्षतायां युद्धस्य , अन्ते तस्य वधस्य च वर्णनम् अस्ति।

*१०.सौप्तिकपर्व :-* सौप्तिकपर्वे अश्वत्थामा द्वारा सुसुप्तावस्थायां पान्डवपुत्राणां वधस्य कथा अस्ति ।

*११. स्त्रीपर्व :-* स्त्रीपर्वे स्त्रीणां विलापस्य करुणचित्रणम् अस्ति ।

*१२. शान्तिपर्व:-* शान्तिपर्वे भीष्मपितामहस्य युद्धिष्ठिरं प्रति मोक्षधर्मस्य , राजधर्मस्य च नीतिविषयकाः उपदेशाः वर्णिताः सन्ति ।

*१३. अनुशासनपर्व :-* अनुशासनपर्वे धर्मपूर्णाः नीतिपूर्णाश्च अनेकाः कथाः सन्ति ।

*१४. अश्वमेघपर्व :-* अश्वमेघपर्वे राज्ञः युद्धिष्ठिरस्य अश्वमेघयज्ञस्य वर्णनम् अस्ति ।

*१५. आश्रमवासीपर्व :-*आश्रमवासीपर्वे धृटराष्ट्र-गान्धार्यादेः वानप्रस्थाश्रमे प्रवेशस्य कथा अस्ति।

*१६. मौसलपर्व :-* मौसलपर्वे यदुवंशीनां मूसलेन विनाशस्य कथा वर्णिता अस्ति ।

*१७. महाप्रस्थानिकपर्व :-* महाप्रस्थानिकपर्वे पाण्डवानां हिमालययात्रायाः कथा अस्ति ।

*१८. स्वर्गारोहणपर्व :-* स्वर्गारोहनपर्वे पाण्डवानां स्वर्गगमनस्य कथा अस्ति ।

अस्मिन् ग्रंथे सत्यमेव उक्तम् अस्ति यत् :-

*" धर्मे चार्थे च मोक्षे च भरतषेभः ।*

*यदिहास्ति तदन्यत्र यन्नेहास्ति न तत्क्वचित॥ "*

🙏🙏