Bhagavata sloka -Sanskrit

*🌺श्रीमद्भागवतपुराणम्(दशमःस्कन्धः)🌺* 

 *ॐ नमो भगवते वासुदेवाय*

 *एकायनोऽसौ द्विफलास्त्रिमूलश्चतूरसः* *पञ्चविधः षडात्मा।* 

 *सप्तत्वगष्टाविटपो नवाक्षो दशच्छदो द्विखगो ह्यादिवृक्षः।।*    26.2

 *पदविभागः*

एकायनः असौ द्वफलः त्रिमूलः चतूरसः पञ्चविधः षट् आत्मा सप्तत्वक् अष्टविटपः नवाक्षः दशच्छदः द्विखगः हि आदिवृक्षः ।

 *अन्वयः*

असौ हि एकायनः द्विफलः त्रिमूलः चतूरसः पञ्चविधः षडात्मा सप्तत्वक् अष्टविटपः नवाक्षः दशच्छदः द्विखगः आदिवृक्षः।

 *सङ्ग्रहोक्तिः*

एकब्रह्माश्रयः, सुखदुःखरूपद्विफलः, सत्त्वादिगुणत्रयमूलफलः, पुरुषार्थरूपचतूरसः, पञ्चज्ञानेन्द्रियप्रकारः, अनशापिपासादिषडूर्मिस्वभावः, मांसादिसप्तधातुत्वक्, भूम्यादि अष्टशाखः, शरीरस्थानवच्छिद्ररूपाक्षः, प्राणापानादिदशविधवायुरूपपत्रः, जीवपरमात्मरूपद्विविहगः ,एतादृशो देवरूपो वृक्षो वर्तते।  

 *सरलार्थः* 

एष परमात्मा हरिः परब्रह्मरूपः एक एव। ("एकं सद्विप्रा बहुधा वदन्ति")स एव कर्मफलरूपं सुखदुःखं भवति। सत्त्वरजस्तमोगुणरूपं मूलं भवति।

 चतूरसः नाम बाल्य यौवन कौमार वार्धक्याः जीवने फलस्य रसाः भवन्ति। पञ्चविधः अर्थात् पृथिव्यप्तेजोवायुराकाशाः पञ्चभूतानि वर्तन्ते। वृक्षः शरीरवृक्षोऽपि पाञ्चभौतिकं भवति। षडात्मा- जीवाः नित्य बद्ध मुक्त केवल विज अज्ञ भेदेन ष्ट्प्राकरकाः भवन्ति।

 सप्तत्वक्-- त्वक् अस्थि  मेद मांस रुधिर मज्जाशुक्राणि।

 अष्टविटपः- वृक्षस्य शाखा इव शरीरस्य अष्टशाखाः भवन्ति। यथा- द्वौ हस्तौ ,द्वौ पादौ, द्वौ कर्णौ , द्वे नेत्रे आहत्य अष्टावङ्गानि भवन्ति।

 ("अष्टाचक्रा नवद्वारा देवानां पूरयोध्या" इति मन्त्रेण मूलाधारादयः अष्टौ चक्रा अपि मन्यन्ते) 

   नवाक्षः- नवरन्ध्राणि नवद्वाराः भवन्ति।चक्षू,श्रोत्रौ, नासिकारन्ध्रे, आस्यं, पायूपस्थौ इति।

 दशच्छदः- (पञ्चज्ञानेन्द्रियाणि पञ्चकर्मेन्द्रियाणि आहत्य दशविधेन्द्रियैः आह्लादयति जीवः इति)  द्विखगः- जीवात्मपरमात्मेति द्वे पक्षिणौ वृक्षे स्तः। आदिवृक्षः अर्थात् देहरूप वृक्षो भवति। 

(ऊर्ध्वमूलमधःशाखं अश्वत्थं प्राहुरव्ययम्।

छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित्।।)

     🙏🌷बाला...✍