Neeti shatakam -Sanskrit

📖📖 *नीतिशतकम्*📖📖

🌼 *मूलश्लोकः 6*🌼

*व्यालं बालमृणालतन्तुभिरसौ रोद्धुं समुज्जृम्भते*

*छेत्तुं बज्रमणीञ्छिरीषकुसुमप्रान्तेन संनह्यते।*

*माधुर्यं मधुविन्दुना रचयितुं क्षाराम्बुधेरीहते*

*नेतुं वाञ्छति यः खलान् पथि सतां सूक्तैः सुधास्यन्दिभिः।।*

🌸 *अन्वयः -* 🌸

यः, सुधास्यन्दिभिः, सूक्तैः, खलान्, सताम्, पथि, नेतुम्, वाञ्छति, असौ, बालमृणालतन्तुभिः, व्यालम्, रोद्धुम्, समुज्जृम्भते, शिरीषकुसुमप्रान्तेन, बज्रमणीन्, छेत्तुम्, संनह्यते, मधुविन्दुना, क्षाराम्बुधेः, माधुर्यम्, रचयितुम्, ईहते।

🌻  *व्याख्या -*🌻

*यः* - पुरुषः

*सुधास्यन्दिभिः* - पीयूषस्राविभिः

*सूक्तैः* - सुभाषितैः

*खलान्* - दुष्टान्

*सताम्* - सज्जनानाम्

*पथि* - मार्गे

*नेतुम्* - प्रापयितुम्

*वाञ्छति* - कामयते

*असौ* - एषः

*बालमृणालतन्तुभिः* - (बालस्य अतिसुकुमारस्य मृणालस्य - विसस्य तन्तवः - सूक्ष्मसूत्राणि तैः)

*व्यालम्* - दुष्टगजम्

*रोद्धुम्* - बद्धुम्

*समुज्जृम्भते* - समीहते

*शिरीषकुसुमस्य* - शिरीषाभिधस्य पुष्पस्य

*प्रान्तेन* - अग्रभागेन

*बज्रमणीन्* - हीरकम्

*छेत्तुम्* - भेत्तुम्

*सन्नह्यते* - सम्यक् यतते

*मधुविन्दुना* - मक्षिकस्य बिन्दुः - लेशः इति तेन

*क्षाराम्बुधे* - क्षारश्चासावम्बुधिश्चेति तस्य लवणाकरस्य 

*माधुर्यम्* - मधुरस्य

*रचयितुम्*- सम्पादयितुम्

*ईहते* - चेष्टते

🌹 *भावार्थः-* 🌹

*अमृतमधुराभिः सदुक्तिभिः यः सज्जनान् दुर्जनान् कर्तुं चेष्टते स जनः मन्ये कोमलकमलतन्तुभिः दुष्टगजं वशीकर्तुं प्रयत्नं करोति। यद्वा शिरीषकुसुमाग्रेण हीरकं छेत्तुं प्रयतते यद्वा माक्षिकबिन्दुना क्षारसमुद्रं मधुरं कर्तुं वाञ्छति। असम्भवमेतत्सर्वमित्यभिप्रायः।*

जो मनुष्य सरल सूक्तियों से किसी दुर्जन को सन्मार्गम् पर लाना चाहता है, उसका यह प्रयत्न वैसा ही है जैसे कोई अत्यन्त पतले-पतले कमल नाल के तागों से मतवाले हाथी को बाँधने की चेष्टा करे, शिरीष के कोमल नोक से हीरे को काटने चले तथा एक बूंद मधु से खारे समुद्र को मधुर बनाने की अभिलाषा करे। 

 

📖 *शार्दूलविक्रीडितम् =*

  

"सूर्याश्वैर्मसजस्तताः सगुरवः शार्दूलविक्रीडितम्"

✍ सुनीलः