Mango tree -Sanskrit essay

🌿रविवासरः (11-03-18) नवमी🌴

✍प्रस्तावविषयः-- आम्रवृक्षः🌳       

*अम् गत्यादिषु*  धातोः अम्यत इत्याम्रः | *अमितम्योर्दीर्घश्च* इत्यनेन रक् आदिदीर्घे च जाते सिद्ध्यति *आम्रशब्दः वृक्षविशेषवाचकः |* यद्यपि वृक्षो$यमविदितो नैव केनापि |कृत्स्नं जगदस्य महत्वमुपयोगित्वञ्च याथार्थ्येन विजानाति प्रायः  सर्वत्रोपस्थितत्त्वाद्  | भारते विशेषत लोकप्रियः पूज्यश्च मान्यश्च वृक्षः तत्फलं च बहुमतमिति| भारतः पञ्चाशदधिकेष्वन्यदेशेष्वाम्रफलनिर्यातनं विदधाति |वृक्षा एते प्रायेणोत्तुङ्गाः विस्तृतशाखावन्तः सघनाश्च दृश्यन्ते | भारतदेशराष्ट्रियफलमाम्रमेव | फलेष्वनुपमेयत्वात् फलानां राजा आम्रः ,यस्य प्रमुखो गृहो  भारत एव | आम्रवृक्षाः प्रायः ऊष्णक्षेत्रेष्वाधिक्येन दृग्गोचराः | नैकप्रजातिगा  इमे स्वरूपवर्णास्वादगन्धादिवशाद्  भवन्ति |  लौकिकभाषायां नामानि.. *यथा* _  श्वेतकः(सफेदा)( ,दशहरी,तोतापरी,मालदा,लंगडा,अलफांसो,सिन्दूरी बादामी,हापुसेत्यादि)आम्रवृक्षस्य मूलत्वग्पेषिपत्रफलादिरूपपञ्चाङ्गमायुर्वेददृशा लाभकरमस्माकमारोग्यतायै |बालतरुणपक्वभेदादस्य फलानां गुणाः पृथक्पृथक्भावयन्ते | *बालाम्रोपयोगेन* वायुरक्तपित्तवृद्धिर्भवति ,कषायत्वमम्लत्वं सुगन्धित्वञ्च प्राप्यते |कफामयनाशनपुरःसररक्तवर्धनञ्च करोति |

*मध्याम्रफलं* (तरुणाम्रं) पित्तवृद्धिकरं तथा *पक्वाम्रफल*ं शारीरं वर्णं दीपयति ,मांसं शुक्रं बलञ्च विस्तारयति वातोपशमनं  विदधाति | हृद्यगुरुत्वानुलोमत्वादिगुणयुतं पूर्णतः त्रिदोषशमनकारकं, स्वादु,पुष्टिजनकमधिकधातुप्रचयकारकं,तृष्णाश्रमनाशकञ्चानुमतम् | *मधुना संयोज्य* क्षयरोगप्लीहवातश्लेष्मरोगाणां निदानाय कल्पते | 

एवञ्चान्यपदार्थैः साकमाम्रफलस्योपादेयत्वं चिकित्साशास्त्रेष्वभिहितम् | आम्रवृक्षस्य पत्रपेष्यस्थिनामपि गुणबाहुल्यम् पृथक्त्वेन च बोद्ध्यं |

 वस्तुतः आम्रः फलराडिति प्रसिद्धमेव ;जनाः लुब्धचेतसः सन्तः पक्वाम्रचोषणं कुर्वन्ति प्रपाणकञ्च निर्मीय खादन्ति पिबन्ति च| *केचन कोशस्थ पर्यायशब्दाः_* चूतः , रसालः , अति-

सौरभश्चेत् सहकारः ,  कामशरः, 

कामवल्लभः ,कामाङ्गः, कीरेष्टः , माधवद्रुमः,

 भृङ्गाभीष्टः , सीधुरसः , मधूली ,

कोकिलोत्सवः, वसन्तदूतः, अम्लफलः ,

मोदाख्यः,मन्मथालयः,  मध्वावासः,

सुमदनः, पिकरागः, नृपप्रियः, प्रि-

याम्बुः,कोकिलावासः,  

माकन्दः, षट्पदातिथिः, मधुव्रतः ,

वसन्तद्रुः, पिकप्रियः, स्त्रीप्रियः , गन्धबन्धुः,अलिप्रियः,

मदिरासखः, इत्यादयः| 

आम्रवृक्षः प्रभूतगुणयुतः तद्वर्णने  विस्तरभयादलमेतावता | 

      *भोलानाथद्विवेदी*