Sanskrit subhashitam

🖌सुभाषित-विज्ञानम् - 32📚

📝अर्थानामर्जने📖

मूलम्- 

अर्थानामर्जने दुःखमर्जितानां च रक्षणे । 

आये दुःखं व्यये दुःखं धिगर्थाः कष्टसंश्रयाः ॥ 

(पाठ. आये व्यये महद्दुःखं कथमर्थाः सुखावहाः)

पदविभागः- 

अर्थानाम् अर्जने दुःखम् अर्जितानां च रक्षणे । आये दुःखं व्यये दुःखं धिग्, अर्थाः कष्टसंश्रयाः ॥

अन्वयः- 

अर्थानाम् अर्जने दुःखम् अर्जितानां च रक्षणे (दुःखम्) । आये दुःखं व्यये दुःखं धिग् अर्थाः कष्टसंश्रयाः ॥

प्रतिपदार्थः- 

अर्थानाम् = धनस्य ; of the riches, wealth

अर्जने = द्रव्य-सम्पादने ; in earning

दुःखम् = मनसः पीडा ; unhappiness, pain

अर्जितानां च = स्वत्व-कृतानां अर्थानां ; of the earned (riches)

रक्षणे = (अत्र) सञ्चये ; in safe-guarding

आये = लाभे, प्राप्तौ ; in earning, in acquisition of money

व्यये = अर्थस्य अपगमे ; in spending

धिग् = (निन्दार्थकमव्ययम्) अहो ; fie

अर्थाः = धनं ; riches, wealth

कष्टसंश्रयाः = व्यथा-स्थानम् ; resort of misery, suffering,

तात्पर्यम्- 

धनं सम्पादयितुमपि पीडा भवति, तस्य परिरक्षणेऽपि दुःखमेव। धनलाभेन, अपगमेनापि मनसि व्यथा जायते। एवंविध-दुःखभाजनस्य धनस्य धिक्। [अनेन धनार्जनं त्यक्तव्यमिति, धनं पूर्णतया अनुपयुक्तमिति वा न अर्थोऽत्र। किन्तु आवश्यकताम् अतिरिच्य तस्मिन् आदरभावः न युक्तः। अस्य सुभाषितस्य एवं समाधानं वक्तुं शक्यते- "यल्लभसे निजकर्मोपात्तम्, वित्तं तेन विनोदय चित्तम्" ]

It is difficult to earn money, and to protect the earnings. Income as well as expenditure give pain - Fie on Money which is the cause of hardship.

 [This does not mean that money is totally useless or one should stop earning it. But investing too much interest in it is bad. Answer to this would be from something like this - "यल्लभसे निजकर्मोपात्तम्, वित्तं तेन विनोदय चित्तम्" ] 

प्रश्नाः- 

1. के कष्टसंश्रयाः?

2. कुत्र कुत्र दुःखं भवति?

3. किमनेन धनार्जनं त्यक्तव्यमिति अर्थः? 

4. 'कष्टसंश्रयाः' इत्यत्र समासविग्रहः कथम्?

5. आये दुःखं ------ दुःखं। (रिक्तस्थानं पूरयत।)✅