सस्कृत वदतु दश दिवसे
प्रथम दिवसः
(१)मम नाम गोपाल्
भवतः/भवत्याः नाम किम् ?
२ सः बालकः/सा बालिका/तत् फलम्
३ एषः बालकः/एषा बालिका /एतत् फलम्
४ एषः बालकः वा ?
आम् ,एषः बालकः
न , एषः शिक्षकः
५ बालकः अस्ति
बालिका नास्ति
६ अत्र--रामः अत्र अस्ति
तत्र--शिक्षकः तत्र अस्ति
कुत्र--नरेन्द्र महोदयः कुत्र अस्ति ?
अन्यत्र--नरेन्द्र मोदी महोदयः अन्यत्र अस्ति ।
सर्वत्र--वायुः सर्वत्र अस्ति ।
एकत्र--बालकाः एकत्र सन्ति ।
७ षष्ठी विभक्ति--
वालकस्य नाम रामः
दशरथस्य पुत्र रामचन्द्रः
सितायाः पतिः रामचन्द्रः
सरस्वत्याः पतिः बह्मदेवः
८ बालकः गच्छति
छात्रः आगच्छति
रामः पठति
# भवान् गच्छतु
भवान् खादतु
भवती लिखतु
भवती भोजनं करोतु
# अहं गच्छामि
अहं पठामि
९ संख्या--१••••••२०
१० समयः--
५•०० पञ्च वादनम्
५•१५ सपाद पञ्च वादनम्
५•३० सार्ध पञ्च वादनम्
५•४५ पादनो पञ्च वादनम्
नियमानुसारम् अभ्यासं करोतु ।
संस्कृत वदतु दश दिवसे
द्वितीय दिवस
१ लिड़्गभेदज्ञापनम्
# सः सुधाखण्डः
सः चषकः
सः चमषः
# सा कुञ्चिका
सा ध्वनिमुद्रिका
सा जलकुपी
# तद् फलम्
तद् पुष्पम्
तद् शिलाखण्डम्
२ वहुवचन
# बालकः--बालकाः
लेखकः--लेखकाः
सैनिकः--सैनिकाः
# बालिका--बालिकाः
लेखिका--लेखिकाः
नायिका--नायिकाः
# पुष्पम्--पुष्पाणि
फलम्--फलानि
मित्रम्--मित्राणि
३ ते के ?/ ताः काः ?/ तानि कानि ?
# ते बालकाः/शिक्षकाः/नायकाः
# ताः बालिकाः/छात्राः/नायिकाः
# तानि फलानि/पुष्पाणि/मित्राणि
४ एते के ?/ एताः काः ?/एतानि कानि ?
# एते शिक्षकाः/चषकाः/चमषाः
# एताः लेखन्यः/शाटिकाः/शिटिकाः
# एतानि परिचयपत्राणि/दन्तफेनकानि/स्नानफेनकानि
५ भवन्तः/भवत्यः/वयम्
# भवन्तः बालकाः/शिक्षकाः/राष्टसेवकाः
# भवत्यः नायिकाः/गायिकाः/पाचिकाः
# वयं राष्टसेवकाः/नायकाः/लेखकाः
६ सन्ति/कति ?
# अत्र दश मृगाः सन्ति ।
अत्र कति मृगाः सन्ति ?
अत्र दश शिक्षकाः सन्ति ।
अत्र कति शिक्षकाः सन्ति ?
७ सप्तमी विभक्ति ।
# हस्तः--हस्ते
बिद्यालयः--बिद्यालये
हस्ते कलमः अस्ति
# पेटिका--पेटिकायाम्
खातिका--खातिकायाम्
पेटिकायां धनं सन्ति ।
खातिकायां कर्गजानि सन्ति
८ वासराणां नामानि
# सोमवासरः/मंगलवासरः/वुधवासरः/गुरूवासरः/शुक्रवासरः/शनिवासरः/रविवासरः
९ अद्य/श्वः/परश्वः/प्रपरश्वः
# अद्य--अद्य सोमवासरः
श्वः--श्वः मंगलवासरः
परश्वः-परश्वः वुधवासरः
प्रपरश्वः--प्रपरश्वः गुरूवासरः
# अद्य/ह्यः/परह्यः/प्रपरह्यः
अद्य--अद्य सोमवासरः
ह्यः--ह्यः रविवासरः
परह्यः--परह्यः शनिवासरः
प्रपरह्यः--प्रपरह्यः शुक्रवासरः
१० गच्छन्ति/गच्छन्तु/गच्छामः
# बालकाः गच्छन्ति/धावन्ति/ खादन्ति
# भवन्तः पिवन्तु/लिखन्तु/आगच्छन्तु
# वयं क्रिडामः/पश्यामः/कुर्मः
११ शिष्टाचारः--नमस्ते/सुप्रभातम्/शुभरात्री/सुसायम्/सुमध्यानम्/क्षम्यताम्/चिन्तामास्तु
१२ प्रातः विधि--मुखप्रक्षालनम्/दन्तधावनम्/शौचम्/स्नानम्/देवपुजनम्/भोजनम्
१३ संख्याः--१•••••••५०
१४ समयः--
०५•०५--पञ्चाधिक पञ्चवादनम्
०५•१०--पञ्चाधिक दशवादनम्
०५•५५--पञ्चोन षड् वादनम्
०५•५०--दशोन षड् वादनम्
निर्देशानुसारम् अभ्यासं करोतु
संस्कृत वदतु दश दिवसे
तृतीय दिवस
१ द्वितीया विभक्ति
संस्कृतः--संस्कृतम्
बिद्यालयः--बिद्यालयम्
माला--मालाम्
# छात्रः संस्कृतं पठति।
शिक्षकः बिद्यालयं गच्छति
वालिका मालां धारयति
सः घटीं पश्यति ।
२ पुरतः/पृष्ठतः/वामतः/दक्षिणतः/उपरि/अधः
पुरतः--वालकस्य पुरतः कृष्णफलकम् अस्ति
पृष्ठतः--वालकस्य पृष्ठतः आसन्दः अस्ति
वामतः--वालकस्य वामतः वालिकाः सन्ति
दक्षिणतः--वालकस्य दक्षिणतः द्वारम् अस्ति
उपरि--वालकस्य उपरि छत्रम् अस्ति
अधः--वालकस्य अधः भुमिः अस्ति
३ इतः/ततः/कुतः
# अहम् इतः ततः गच्छामि
भवान् कुतः इतः आगच्छति ?
४ पञ्चमी विभक्ति
# हस्तः--हस्ततः
स्थालिका-स्थालिकातः
जलकूपी--जलकूपीतः
हस्ततः लेखनी पतति
स्थालिकातः ओदनं पतति
जलकूपीतः जलं पतति
५ कथम्/सम्यक्
# गीतम् कथम् आसीत् ?
गीतम् सम्यक् आसीत् ।
६ शीघ्रम्/मन्दम्/उच्चैः/शनैः
# शिघ्रम्--अश्वः शीघ्रं धावति ।
मन्दम्--हस्तीः मन्दं चलति
उचैः--वालकः उचैः गायति ।
शनैः-वालिका शनैः खादति
७ चतुर्थी विभक्ति
पठनः--पठनार्थम्
जलकूपी--जलकुप्यार्थम्
भोजनः--भोजनार्थम्
# वालकः पठनार्थं विद्यालयं गच्छति ।
छात्रः भोजनार्थं भोजनालयं गच्छति ।
जलकूप्यार्थं सः आपणं गच्छति ।
८ सप्तककारः
किम्/कुत्र/कति/कदा/कुतः/कथम्/किमर्थम्
# किम्--भवतः नाम किम् ?
कुत्र--भवान् कुत्र तिष्ठति ?
कति--अत्र कति छात्राः सन्ति ?
कदा--भवान् कदा बिद्यालयं गच्छति ?
कुतः--भवान् कुतः अत्र आगच्छति ?
कथम्--गीतम् कथम् आसीत् ?
किमर्थम्--भवान् किमर्थं संस्कृत पठति ?
९ भुतकाल
पुलिंग
गच्छति--गतवान्
लिखति--लिखितवान्
पठति--पठितवान्
# वालकः गच्छति --वालकः गतवान्
छात्र लिखति--छात्रः लिखितवान्
सः पठति--सः पठितवान्
स्री लिंग
गच्छति--गतवती
लिखति--लिखितवती
पठति--पठितवती
वालिका गच्छति--वालिका गतवती
सा लिखति--सा लिखितवती
सीता पठति--सीता पठितवती
१० अपि/अहं न जानामि
# अपि-- अहं पठामि , मम मित्रम् अपि पठति
# अहं न जानामि--सः कथं संस्कृत पठति अहं न जानामि
११ संख्या १•••••••१००
१२ समयः--
०५•२०--विशांधिक पञ्चवादनम्
०५•२५--पञ्चविशांधिक पञ्चवादनम्
०५•४०--विशंति न्युन षड्वादनम्
०५•३५--पञ्च विशंति न्युन षड्वादनम्
संस्कृतं वदतु दश दिवसे
चतुर्थ दिवस
(१) अस्ति/नास्ति
बालकः अस्ति/माला अस्ति/फलम् अस्ति
शिक्षकः अस्ति/सिता अस्ति/पुष्पम् अस्ति
(२) मम/भवतः/भवत्याः
मम नासिका/पुस्तकम्/कलमः
भवतः चमषः/स्यूतः/नेत्रम्
भवत्याः छत्रम्/जलकुपी/पादकोषः
(३) आवश्यकम्/स्वीकरोतु/ मास्तु/पर्याप्तम्/धन्यवादः/स्वागतम्
रामः--किम् आवश्यकम् ?
श्यामः--जलम् आवश्यकम्
रामः--स्वीकरोतु
श्यामः--मास्तु , मास्तु पर्याप्तम् ।
श्यामः--धन्यवादः
रामः--स्वागतम् ।
(४) शिष्टाचारः/प्रातर्विधि
रामः--नमोनमः ,सुप्रभातम्
श्यामः--नमस्ते , सुप्रभातम् । भवान् दन्तधावनं कृतवान् ?
रामः--आम् ,अहं कृतवान्
(५) च/अतः/एव/इति
च--रामः सीता च वनम् गतवान् ।
अतः--परीक्षा अस्ति अतः अहं पठामि ।
एव-- त्वमेव मम माता ।
इति--दशरथः इति राजा आसीत् ।
(६) यदि/तर्हि
यदि/तर्हि--यदि भवान् संस्कृत पठितुम् इच्छन्ति तर्हि पठतु ।
(७) यथा/तथा
यथा/तथा--यथा भवान् गायति तथा अहं न गायामि ।
(८) क्रियापदानाम् परिवर्तनं अभ्यास
गच्छति--गतवान्--गतवती
लिखति--लिखितवान्--लिखितवती
पिवति--पितवान्--पितवती
रामः गच्छति/रामः गतवान्/सीता गतवती
वालकः खादति/वालकः खादितवान्/वालिका खादितवती
सः क्रीडति/सः क्रीडितवान्/सा क्रीडितवती
(१०) अद्य आरभ्य
अद्य आथभ्य अहं संस्कृतं पठिष्यामि ।
(११) आसीत्/आसन्/आस्म
आसीत्--भवान् कुत्र आसीत् ।
आसन्--ते कुत्र आसन् ?
आस्म--वयं सर्वे अपि गतवन्तः आस्म
☆ करोति--कुर्वन्ति/करोमि--कुर्मः
करोति--सः कार्यं करोति
कुर्वन्ति--ते कार्यं कुर्वन्ति
करोमि--अहं कार्यं करोमि
कुर्मः--वयं कार्यं कुर्मः
☆ ददाति--ददति/ददामि--दद्मः
ददाति--सः भिक्षुकाय भिक्षां ददाति ।
ददति--ते भिक्षुकाय भिक्षां ददति
ददामि--अहं वालकाय अन्नं ददामि
दद्म--वयं छात्राय विद्यां दद्मः
पञ्चम दिवस
(१) तृतीया विभक्ति
कन्दुकः--कन्दुकेन/सः--तेन/भवान्-भवता
वालकः कन्दुकेन क्रीडति
जनाः लोकयानेन गच्छन्ति
लता--लतया/लेखनी--लेखन्या/
भवती भवत्या
लतया ग्रामः गम्यते
वालिका लेखन्या लिखति
(२) सह/विना
सह--रामेण सह सीता वनम् अगच्छत् ।
विना--जलेन विना मिनः न जीवति ।
(४) अद्यतन/श्वस्तन/ह्यस्तन
अद्यतन--अद्यतन भोजनं कथम् आसीत् ?
ह्यस्तन--श्वस्तन पश्नपत्रिका सरला आसीत् ?
श्वस्तन--श्वस्तन गमनार्थं भवान् प्रस्तुतं वा ?
(५) गत/आगामी
गत--गत वुधवासरे शिविरं समाप्तम् अभवत् ।
आगामि--आगामी सप्ताहे निर्वाचन भविष्यति ।
(६) यदा/तदा--यदा वृष्टिं भविष्यति तदा छत्रम् उद्घाटयतु ।
(७) स्म
रामः वने भमति स्म
वालकः प्रान्ते कीडति स्म
अध्यापिका मम प्रशंसा करोति स्म
(८) अभवत्--अद्य वृष्टि अभवत्
(९) क्त्वा--
सः बिद्यालयं गत्वा पाठं पठति
सा चलचित्रं दृष्टा आगच्छति
सः भोजनं कृत्वा गृहं गच्छति
संस्कृतं वदतु दश दिवसे
षष्ठदिनम्
(१) पुरातनम्/नूतनम्
तद् गृहं पुरातनं गृहम्
संस्कृतं एका पुरातनि भाषा
तद् यानं नूतनं यानम्
सा शिक्षिका नूतना शिक्षिका
(२) वहु/किञ्चित्
वहु--तत्र वहु वालकाः सन्ति
किञ्चत्--किञ्चत् ओदनम् आवश्यकम्
(३) दीर्घः/हस्वः
तत् दीर्घं यानम्
एतत् हस्वं पुस्तकम्
(४) उन्नतः/वामनः
अमिताभ् वच्चनः उन्नतः नायकः
भवान् वामनः शिक्षकः
(५) स्थूलः/कृशः
सः स्थूलः वालकः
सः कृशः शिक्षकः
(६) इदृशः/तादृशः/किदृशः
इदृशः--इदृशः स्यूतः आवश्यकः
तादृशः--तादृशः शिविरम् आवश्यकम्
किदृशः--किदृशः शिक्षकः आवश्यकः ?
(७) तुमुन्
सः पठितुं बिद्यालयं गच्छति
सा लिखितुं लेखनी आनितवती
(८) किन्तु
अहं गतवान् किन्तु सा न आगतवती
(९) निश्चयेन
अहं निश्ययेन एतत् कार्यं करिष्यामि
(१०) प्रायशः/वहुशः
प्रायशः--भारते प्रायशः जनाः संस्कृतं न. जानन्ति ।
वहुशः--भारते वहुशः जनाः मूढाः
(११) अपेक्षया
वालिकाः अपेक्षया वालकाः उन्नताः
(१२) खलु/किल
खलु--भवतः नाम राहुल खलु ?
किल--भवत्या नाम भूमी किल ?
(१३) इव
रामः इव श्यामः न पठति
(१४) विशेषणविशेष्यभावस्य प्रयोग
उन्नतः वालकः
उन्नता वालिका
उन्नतं गृहम्
संस्कृतं वदतु दश दिवसे
सप्तम दिवसः
(१) विशेषणविशेष्ययोः समान विभक्तित्वं पाठनियम्
उत्तमं वालकम्/चतुरं शिक्षकम्/सुन्दरं नायकम्
उत्तमेन बालकेन/चतुरेण शिक्षकेण/सुन्दरेण नायकेन
उतमस्य नायकस्य/चतुरस्य शिक्षकस्य/सुन्दरस्य नायकस्य
उत्तमां बालिकाम्/उत्तमया बालिकया/उत्तमाया बालिकायाः
उतमं फलम्/ऊत्तमेन फलेन/त्तमस्य फलस्य
(२) क्त्वा तुमुन परिवर्तनम्
क्त्वा-- रामः विद्यालयं गत्वा पाठं पठति
तुमुन्--रामः पाठं पठितुं बिद्यालयं गच्छति
(३) वर्हिः/अन्तः
वर्हिः--विद्यालयस्य वर्हिः उद्यानम् अस्ति
अन्तः--विद्यालयस्य अन्तः प्रकोष्ठ अस्ति
(४) रिक्तम्/पूर्ण्णम्
रिक्तम्--प्रकोष्टं रिक्तम् अस्ति
पूर्ण्णम्--विद्यालयं पुर्ण्णम् अस्ति
(५) इतोऽपि--इतोऽपि जलम् आवश्यकम् ?
(६) इत्युक्ते--गोलाप नगरीम् इत्युक्ते जयपुरम्
(७) अन्ते--मन्दिरस्य अन्ते द्वारम् अस्ति
(८) चेत्/नो चेत्
चेत्--धनम् अस्ति चेत् दानं करोमि
जलम् अस्ति चेत् वस्त्रं प्रक्षालयतु
नो चेत्--अवखाशः अस्ति चेत् गृहं आगच्छतु नो चेत् मास्तु
भवान् तत्र समये गच्छति चेत् यानं लभ्यते नो चेत् न लभ्यते
संस्कृतं वदतु दश दिवसे
अष्टम दिवसः
(१) अतः/ततः
अतः--अद्य गणेशोत्सवः अतः विद्यालयस्य विरामः अस्ति
यतः--विद्यालयस्य विरामः अस्ति यतः अद्य गणेशोत्सवः
(२) यद्यापि/तथापि-- यद्यापि सः बुद्धिमानः तथापि परिक्षायाम् अनुत्तीर्णः ।
(३) यत्/तत--मम समीपे यत् पुस्तकम् अस्ति तत् अन्यत्र नास्ति
(४) यः/सः--या/सा
यः/सः--यःपाठयति सः शिक्षकः
यः गायति सः मम मातुलः
या/सा--या चिकित्यां करोति सा बैद्या
या पाचयति सा मम माता
(५) यत्र/तत्र--यत्र शर्करा भवति तत्र पिपीलिका आगच्छन्ति
(६) कति/कियत्
कति--तत्र कति जनाः सन्ति ?
सरोवरे कति हंसाः सन्ति ?
कियत्--सरोवरे कियत् जलम् अस्ति ?
सरोवरस्य गभीरता कियत् स्यात् ?
(७) यावत्/तावत् --सः यावत् वदति तावत् न करोति ।
(८) एकः/एका/एकम् लिंगभेदज्ञापनियः
एकः बालकः/एका बालिका/एकं वालकं
बालकद्वयम्/बालिकाद्वयम्/फलद्वयम्
त्रयः बालकाः/तिस्त्रः बालिकाः/त्रीणि फलानि
चत्वारः बालकाः/चतस्त्र बालिकाः/चत्वारि फलानि
पञ्च बालकाः/पञ्च बालिकाः/पञ्च फलानि
नवम् दिवसम् -
(१) चित्--कदाचित् अहं प्रेक्षालयं गतवान् आसन् ।
कश्चित् विदुशकः आसीत् ।
(२) द्वयम्--बालक द्वयं गच्छन्ति
(३) अर्थम्-- अहं पठनार्थं विद्यालयं गच्छामि
(४) समयः--
१•००\१•०५\१•१०\१•१५\१•२०\१•२५\१•३०\१•३५\१•४०\१•४५\१•५०\१•५५
(५) संख्या--१•••••१०००
(६) वासरः--पुनःस्मारणम्
(७) सर्वाणि विषयाणि पुनरभ्यासः
संस्कृतं वदतु दश दिवसे
दशमदिवसम्
(१) भोजनसम्बन्धि शब्दाः
ओदनम्/सूपः/व्यजनम्/शाकः/चिपिटकम्/विस्किटम्
(२) बन्धुवाचक शब्दाः
मातुलः-मातुः भ्राता/मातुलानी-मातुलस्य पत्नी/भागिनेयः-भगिन्याः पुत्रः/भागिनेयी-भगिन्या पुत्री /ननान्दु-पत्युः भगिनी/पितृव्यः-पितुः भ्राता/श्यालः-पत्न्याः भ्राता/देवरः-पत्युः भ्राता/ आवुत्तः-भगिन्याः पतिः
(३) रुचयः/स्वादः
लवणम्--लवणस्य रुचिः लवणः
शर्करा--शाकरयाः स्वादं मधुरम्
(४) वाहनानां नामानि
लोकयानम् / शकटयानम् / रेलयानम्
(५) वेशभूषाणां नामानि
युतकम्/उरकम्/अंगवस्त्रम् /मुद्रिका
(६) प्राणीनां नामानि
व्याघ्रः/मृगः/शृगालः/काकः/भल्लुकः
(७) वालकः--मम नाम सुनीलः । अहं छात्रः । बह्मपुर बिश्वबिद्यालये पठामि ।
No comments:
Post a Comment